Zgjedhjet e Turqisë: Erdoganizëm pa Erdogan?

Erdogan për herë të parë zgjodhi aleancën me ultranacionalistët e MHP-së në vitin 2015, kur rënia e popullaritetit filloi të kërcënonte dominimin elektoral të partisë së tij, dhe kjo është një ‘martesë’ që është dëshmuar elastike dhe e vështirë për t’u mposhtur. Pavarësisht parashikimeve të shpeshta për shkatërrimin e saj, thyerja e lidhjes islamike-nacionaliste mbetet sfida më e madhe e opozitës

Kundërshtarët e presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan po shpresojnë se zgjedhjet e këtij viti më në fund do t”i japin fund 20 viteve të tij në pushtet. Dhe rezultati mund të jetë tronditës: Erdoganizmi pa Erdogan. Dy zgjedhje do të mbahen më 14 maj – një për presidencën dhe një për parlamentin – dhe fushata është bërë edhe më intensive si rezultat i tërmetit të tmerrshëm që goditi Turqinë juglindore dhe veriun e Sirisë më 6 shkurt, duke vrarë të paktën 46.000 njerëz, megjithëse shifrat janë ende në rritje. Duke ndjerë valën elektorale që po kthehet kundër tij, Erdogani ka reaguar me zemërim ndaj kritikave për standardet e dobëta të ndërtimit dhe pretendimeve për një reagim të ngadaltë ndaj katastrofës – të cilat opozita po përpiqet t’i shfrytëzojë. Qeveria ka shpallur një gjendje të jashtëzakonshme tre-mujore në dhjetë provincat e prekura dhe ka hamendësime se ajo do të përpiqet të shtyjë zgjedhjet nëse sondazhet paralajmërojnë një fitore të opozitës.

Sondazhet e opinionit para tërmetit treguan se aleanca midis Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) të Erdoganit dhe Partisë së Lëvizjes Nacionaliste (MHP) është ende e fortë, që do të nënkuptonte se edhe nëse koalicioni i gjashtë partive opozitare arrin të marrë presidencën, ai do të dështonte për të fituar kontrollin e legjislativit.

Kjo do ta bënte të vështirë për opozitën që të rikthejë sistemin e mëparshëm parlamentar që Erdoğan hoqi përmes ndryshimeve kushtetuese të miratuara nga plebishiti. Pas ndalimit të fundit gjyqësor nga zyra e mëtejshme e kryebashkiakut popullor të Stambollit Ekrem İmamoğlu për “fyerje të zyrtarëve zgjedhorë”, u hap rruga që lideri i Partisë Popullore Republikane (CHP) Kemal Kılıçdaroğlu të bëhet kandidati i vetëm. Si më i moshuari në mesin e tyre, Kılıçdaroğlu e ka bërë të qartë muajt e fundit se e sheh atë si të drejtën e tij – veçanërisht pasi ai pranoi të lejojë Muharrem Ince, më të ri se ai, të kandidojë si kandidat i CHP-së në 2018. I lindur në vitin 1948, Kılıçdaroğlu e prezanton veten si burrështetasi i vjetër i Turqisë, ‘i rrituri në dhomë’. Por media qeveritare do ta sulmojë atë. Ata do ta vënë në shënjestër atë si të moshuar, të dobët, e kundërta e gjithçkaje që qeveria do të thotë se Turqia është bërë nën Erdoganin dhe nëse të rinjtë dalin të votojnë për Kiliçdaroglun është një pyetje serioze.

Ata gjithashtu do ta konsiderojnë atë si një rrezik “të butë ndaj terrorit” për sigurinë kombëtare. Më në fund, qeveria ka të ngjarë të luajë kartën sektare.

Kılıçdaroğlu është me origjinë kurde. AKP e ka përdorur gjerësisht identitetin sunit si një armë politike në të kaluarën, veçanërisht gjatë luftës civile në Siri, kur Erdogan dhe media pro-AKP përshkruan konfliktin si një xhihad kundër një regjimi alavit të udhëhequr nga devijues në besim. Pyetja tjetër e madhe që varet nga zgjedhjet është, a do të përpiqet qeveria të manipulojë votat në ndonjë mënyrë? Procesi i votimit monitorohet intensivisht në qendrat kryesore urbane. Por jashtë provincave, veçanërisht në juglindje, bëhet e vështirë të ndiqet se çfarë po ndodh brenda qendrave të votimit gjatë dhe pas orëve të votimit. Qeveria ka gjithashtu kontroll të plotë të procesit përmes komisionit të saj zgjedhor. Pavarësisht gjithë kësaj, AKP humbi dy zgjedhje të rëndësishme në vitin 2019, për kryebashkiakët e Stambollit dhe Ankarasë.

Në rastin e Stambollit, Ekrem İmamoğlu fitoi edhe pasi qeveria bindi një gjykatë të anulonte votimin e parë dhe ta mbante atë përsëri. Përtej kësaj, sa e rëndësishme do të ishte rënia e Erdoganit?

Për sa i përket politikës së jashtme, “ndryshimi i detit” që e sheh Turqinë të hidhet përsëri në krahët e NATO-s dhe Uashingtonit pas dy dekadash të tensionuara duket i largët, siç tregon popullariteti i qëndrimit të Erdoganit ndaj djegies suedeze të Kuranit. Një brez i tërë turqsh janë mësuar me një vend që e paraqet veten si një fuqi rajonale, nëse jo globale, dhe një që si Egjipti Naserist vepron brenda sferave të ndryshme të ndikimit – në rastin e Turqisë, Lindja e Mesme myslimane, euroaziatike dhe perëndimore. Asnjë qeveri nuk mund ta ndryshojë këtë mendim brenda natës.

Së pari, euroazianizmi ishte tashmë një rrymë e fortë në ushtri dhe ka fituar terren vetëm nën drejtimin e Erdoganit.

Së dyti, rregullimi i problemeve të tmerrshme ekonomike të Turqisë nëpërmjet institucioneve financiare perëndimore do të ketë një çmim që komprometon pavarësinë e sapo fituar të politikës së jashtme.  Edhe nëse qeveria e ardhshme rrit normat e interesit për të frenuar fuqinë shpenzuese të njerëzve të zakonshëm, ajo mund të pengojë kthimin e parave në tregjet financiare turke dhe mendimin për ndihmën e FMN-së për t’u marrë me borxhin. Anëtarësimi i një Jugu Global që dëshiron të de-dollarizojë ende mund të llogaritet për diçka në të menduarit zyrtar, megjithëse tundimi për të ndjekur skenarin neoliberal do të jetë real.

Së treti, pak turq duan një kthim në sistemin e kujdestarisë ushtarake dhe sundimit të herëpashershëm të hapur të juntës. Mbrojtja e së drejtës për të qenë konservator mbetet një ‘shtysë’ e fortë për bazën e AKP-së. Pasojat janë ndoshta më të mëdha se kurrë më parë. Ky vit shënon njëqindvjetorin e republikës turke dhe një prestigj i madh do t’i fitohet qeverisë që do të qeverisë në këtë moment të rëndësishëm të historisë. Fitorja do t’i jepte Erdoganit dhe AKP-së një dritë jeshile për të çuar përpara projektin e tyre për të përcaktuar Erdoganin si themeluesin de facto të një republike të dytë, figurën më të rëndësishme që nga Sulltan Abdülhamid II – duke lënë në hije edhe Mustafa Kemal Ataturkun. Ajo gjithashtu do të konsolidonte AKP-në si një parti të përhershme të pushtetit, do ta shpëtonte Erdoganin nga gjyqet e korrupsionit dhe do të parandalonte një spastrim të lëvizjes islamike.

Erdogan për herë të parë zgjodhi aleancën me ultranacionalistët e MHP-së në vitin 2015, kur rënia e popullaritetit filloi të kërcënonte dominimin elektoral të partisë së tij, dhe kjo është një ‘martesë’ që është dëshmuar elastike dhe e vështirë për t’u mposhtur. Pavarësisht parashikimeve të shpeshta për shkatërrimin e saj, thyerja e lidhjes islamike-nacionaliste mbetet sfida më e madhe e opozitës. (Observer)